فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 1، بهار 97 ، شماره پی در پی 39

سیر تحول ساختارهای ربطی با حروف«اگر، مگرکه و اگرنه» تا قرن هفتم به منظور تشخیص سبک متون منثور در قرون مختلف

صفحه (99 - 112)
منوچهر اکبری، مریم دقیق احمدی(نویسنده مسئول)، دکتر امید مجد
تاریخ دریافت مقاله : پاییز 1395
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : پاییز 1395

چکیده
گام نخست در فهم و بررسی میراث ادب فارسی، شناخت ویژگیهای زبانی متون است. حروف در ساختمان جمله به عنوان بزرگترین واحد زبانی ، گاه نقش پیوند و وابسته سازی دارند؛ خصوصاً در جمله های مرکب،کارکرد ویژه ای دارند. این مقاله با بررسی حروف ربط « اگر، اگرنه و مگر که» نشان داده است که حروف ربط« اگر» و «و اگر نه» سه نوع ساخت داشته اند که زمان فعل در هر کدام متفاوت بوده است. همچنین پیوندهای ربطی مانند « اگر...تا»، « اگر...باری»، « اگر...اگر نه»، « مگر...اگر نه» و... در متون منتخب نثر تا قرن هفتم هجری، وجود داشته اند که هر یک کارکرد خاصی داشتند و معنای متفاوتی را میرساندند . بعضی از آنها در طول زمان باقی مانده و بعضی جایگزین گروه دیگر با معنایی نزدیک به آن شده و گروهی هم از میان رفته اند. میتوان از این دست پژوهشها در تعیین تقریبی زمان آثار و غنی تر کردن زبان فارسی معاصر بهره برد.

کلمات کلیدی
آثار نثر فارسی , دستور زبان تاریخی , جمله مرکب , حروف ربط , وجه فعل

• اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، محمد بن منور(1388)، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کد کنی چاپ هشتم، تهران، آگاه.
• تاریخ بلعمی، بلعمی، ابو علی محمد بن محمد(1341) به تصحیح محمد تقی بهار، به کوشش محمد پروین گنابادی، تهران، وزارت فرهنگ.
• تاریخ بیهقی ،بیهقی، خواجه محمد بن حسین (1381)، شرح خلیل خطیب رهبر، چاپ هشتم، تهران، مهتاب.
• تاریخ سیستان، بی نام ( 1314)، مصحح محمد تقی بهار ، تهران، زوّار.
• تاریخ جهانگشای جوینی، جوینی، عطا ملک محمد(1385)، چاپ چهارم، تهران، دینای کتاب.
• تاریخ زبان فارسی، ناتل خانلری، پرویز (1365)،جلد سوم، تهران، نشر نو.
• چهار مقاله، نظامی، احمد بن منور (1382)، تصحیح محمد قزوینی، به کوشش محمد معین، چاپ دوازدهم، تهران، صدای معاصر.
• دستور تاریخی مختصر زبان فارسی، ابو القاسمی، محسن (1377)، چاپ اول، تهران، سمت.
• دستور توصیفی بر اساس واحد های زبان فارسی ،وفایی، عباسعلی(1392)، ، چاپ اول، تهران، سخن.
• دستور زبان فارسی (1)، وفایی، عباسعلی (1395)، چاپ اول، تهران، انتشارات علمی.
• دستور زبان فارسی(کتاب حروف اضافه و ربط) خطیب رهبر، خلیل(1367)، ،چاپ اول، تهران، سعدی.
• دستور زبان مختصر تاریخی زبان فارسی، فرشید ورد، خسرو(1387)، چاپ اول، تهران، زوّار.
• دستور مفصل امروز ، فرشید ورد، خسرو ( 1382)، ، چاپ اول، تهران، سخن.
• راحة الصدور و آیة السرور، راوندی، محمدبن علی(1385)، سعی و تصحیح محمد اقبال، تهران، اساطیر.
• سفرنامه ناصر خسرو، ناصر خسرو قبادیانی مروزی(1389)، تصحیح محمد دبیرسیاقی، چاپ دهم، تهران، زوار.
• سیر الملوک(سیاست نامه نظام الملک، حسن بن علی(1378))، به اهتمام هیوبرت دارک، چاپ چهارم، تهران، علمی و فرهنگی.
• فعل و گروه فعلیتحول آن در زبان فارسی، فرشید ورد، خسرو (1383)، چاپ اول، تهران، سروش.
• قابوس نامه، عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر(1390)، به تصحیح علامه حسین یوسفی، چاپ هفدهم، تهران، علمی و فرهنگی.
• کشف المحجوب، هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان( 1386)، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، چاپ سوم، تهران، سروش.
• کلیله و دمنه، منشی، ابو المعالی نصر الله(1371)، ، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی طهرانی، تهران، امیرکبیر.
• گلستان، سعدی شیرازی، مشرف الدین مصلح بن عبدالله(1377)، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ پنجم، تهران، خوارزمی.
• مجموعه مقالات، ماهیار نوابی، یحیی (1377) ، اهتمام محمود طاووسی ، چاپ اول،شیراز، نوید شیراز.
• مرزبان نامه، سعد الدین ورامینی(1388)، بکوشش خلیل خطیب رهبر، چاپ چهاردهم،تهران، صفی علیشاه.
• مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد، نجم رازی، عبد الله بن محمد(1391)، به اهتمام محمد امین ریاحی، چاپ پانزدهم، تهران، علمی و فرهنگی.
• نفثة المصدور، نسوی، محمد بن احمد(1385)تصحیح امیر حسین یزد گردی، چاپ دوم، تهران، توس.